Ճգնաժամ․ ինչ է սա, ինչպես է արտահայտվում, ինչպես է ընկալվում, որոնք են բնութագրիչները։ Վստահաբար՝ երբ լսում եք այս բառը, շատերիդ մոտ կարող են բացասական ընկալումներ առաջանալ, շատերի մոտ էլ՝ նոր իրավիճակ, հնարավորություն։

Վերադառնալով հաղորդակցության վերջնանպատակին՝ փոխվստահության և փոխհամաձայնության մթնոլորտի ձևավորմանը, այս գործընթացում մեկ այլ կարեւոր հանգամանք եւս կա. երբ խոսում ենք հաղորդակցություն նախաձեռնելու մասին, պետք է հաշվի առնենք, որ միշտ չէ, որ կազմակերպությունը, անհատը կամ կառույցը ինքն է նախաձեռնում իրեն վերաբերող հաղորդակցությունը։ Հնարավոր է՝ այդ հոսքերը նախաձեռնվեն հենց լսարանի կամ երրորդ շահագրգիռ կողմից, եւ այդ դեպքում սուբյեկտը, որի շուրջ տեղի է ունենում այդ գործընթացը, արձագանքողի դերում է հայտնվում։ Հաճախ դա մասնագիտական գրականության մեջ «ճգնաժամային հաղորդակցություն» է կոչվում։

«Ճգնաժամը իրադարձություն է, որի պատճառով կազմակերպությունը զանգվածային լրատվության միջոցների եւ այլ թիրախային լսարանների անցանկալի ուշադրության կենտրոնում հայտնվելու վտանգի է ենթարկվում»։

Սա նշանակում է, որ ճգնաժամեր կարող են առաջանալ ցանկացած առիթով, որը կազմակերպության հեղինակության համար պոտենցիալ վտանգ է ներկայացնում։ Իսկ այդ գործընթացներում հաղորդակցության կառավարումն ու հեղինակության վերականգնմանը կամ վնասի մեղմացմանն ուղղված գործողությունները՝ հաղորդակցության միջոցով, հենց ճգնաժամային հաղորդակցությունն է։

Ճգնաժամային հաղորդակցությունը ուղղված է նախկին փոխվստահության ու փոխահամաձայնության մթնոլորտը վերագտնելուն կամ, ինչու ոչ, նորը ձեւավորելուն։ Ճգնաժամային հաղորդակցության զանազան միջոցներով հնարավոր է այնպիսի իմիջ ձեւավորել, որը հանրությանը կստիպի նորովի ընկալել, ապրումակցել, խղճալ կամ հիանալ տվյալ սուբյեկտով։ Դա հնարավորություն կտա ճգնաժամը վերապրելուց հետո ունենալ փոխվստահության ու փոխհամաձայնության ցանկալի մթնոլորտը, որը նախկինում ձեռք բերել չէր հաջողվել։ Իմիջի վերականգնման տարբեր մոդելներ կան, որոնք, եթե ուսումնասիրենք, կիրառվում են և պետական հաղորդակցության մեջ և շահույթ հետապնդող ոլորտի կողմից։

Ինչքան էլ որ հաղորդակցության ռազմավարությունները չեն կարող ամեն ինչ կանխատեսել և ներառել, դրանք կարևոր են հասկանալու համար, թե հստակ ժամանակահատվածում հստակ թիրախային լսարանին ինչ ուղերձներ ենք ուզում փոխանցել։ Ինչ փոփոխության ենք ուզում հասնել հանրային ընկալման տեսանկյունից՝ ուղղակի իրազեկում ենք, ընկալումների վրա ենք ազդեցություն ունենում, թե վարքը փոփոխելու խնդիր ենք դնում։

Ճգնաժամերից խուսափել միշտ չէ, որ հնարավոր է։ Ավելի դժվար է ճգնաժամերը հաղթահարել՝ առանց կորուստների։ Իսկ ճիշտ ընտրված ճգնաժամային հաղորդակցությամբ կորուստները հնարավոր է զգալիորեն մեղմացնել։

«Ճգնաժամ» եզրույթը

Օքսֆորդի բառարանը «ճգնաժամ» հասկացության համար երկու նշանակություն է առաջարկում, որոնք երկուսն էլ բացասական իմաստով են․ 1. վտանգավոր, դժվար ժամանակաշրջան, խառնաշփոթ, որը ենթադրում է խնդիրների լուծում և որոշումների կայացում; 2. Ժամանակաշրջան, երբ արդեն իսկ դժվարին իրավիճակի ամենաբարդ փուլն է։ Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարանը «ճգնաժամ» հասկացությունը սահմանում է որպես  «վճռական ժամ, ծանր, վտանգավոր դրություն, տագնապ»։

Ճգնաժամի մեկ միասնական ձևակերպում մասնագիտական գրականության մեջ չկա։ Հաղորդակցությունների համատեքստում տարբեր ուսումնասիրողներ առաջարկում են ճգնաժամի տարբեր սահմանումներ։

Ոմանք ինքնին ճգնաժամը միշտ չէ, որ բացասական իմաստով են նկարագրում, այլ համարում են մի կետ, որում տեղի է ունեցել իրավիճակի շրջադարձային փոփոխություն, որը, սակայն, կարող է բացասաբար ազդել կազմակերպության կամ անհատի իմիջի վրա։ Հետազոտողները համակարծիք են, որ այդ կետը ենթադրում է իմիջի, ընկալման փոփոխություն, որն անհրաժեշտ է տանել ցանկալի ուղղությամբ։ 

Ստորև ներկայացված են մի քանի սահմանումներ։

«Պարտադիր չէ, որ այն վատ բան լինի․ դա կարող է լինել ռադիկալ փոփոխություն՝ ինչպես դեպի վատը, այնպես էլ դեպի լավը»․ Ֆրիդման

«Պատահար, որը անսպասելի է, բացասական և ճնշող». Բարթոն

«Հատուկ, անսպասելի, ոչ առօրյա իրադարձություն, որը անհստակության բարձր աստիճան է ձևավորում և կազմակերպության նպատակների համար սպառնալիք»․ Սիգեր, Սելնաու, Ուլմեր։

«Դեպի լավը կամ վատը տանող շրջադարձային կետ»․ Ֆինկ։

Ինչ վերաբերում է ճգնաժամային հաղորդակցությանը, այն սահմանվում է որպես ճգնաժամային իրավիճակին առնչվող տեղեկատվության հավաքագրման, մշակման և տարածման գործընթաց։ Իսկ Հորսլին և Բարկերը առաջարկում են ճգնաժամի հաղթահարման վեց փուլից բաղկացած մոդել՝ հաղորդակցության ընթացիկ գործողություններ, ճգնաժամի սահմանում և հետագա ճգնաժամերի համար նախապատրաստում, ճգնաժամային իրադարձություն, գնահատում և հաղորդակցության գործողությունների վերանայում, համակարգում և վերլուծություն։ 

Ճգնաժամային հաղորդակցությունը վերջին տասնամյակներին ավելի ու ավելի կարևոր է դառնում աշխարհում։ Շատ մասնագետներ են աշխատում կազմակերպությունների ճգնաժամային հաղորդակցություններն ուսումնասիրելու և օրինաչափություններ գտնելու, ճգնաժամի հաղթահարման լավագույն մոդելները որոշելու ուղղությամբ։

Քաղաքական հաղորդակցություններում ճգնաժամերի հաղթահարման գործում առանցքային նշանակություն ունի ընտրված հռետորաբանությունը։ Հիմնականում հենց դրա վրա են հիմնվում ճգնաժամերի հաղթահարման մոդելները։Դրանք հիմնականում կառուցվում են «արդարացումների» վրա, որոնք այժմ բավականին շատ են կիրառում շահույթ հետապնդող կազմակերպությունները, բայց քաղաքականության մեջ դա սկսել է կիրառվել ավելի վաղ՝ դեռևս անցյալ դարավերջից։

Ընդհանուր անվամբ այս մոտեցումները ամփոփվում են «վերանվաճման/հետգնման հռետորաբանություն» եզրույթի ներքո։ 

Ըստ Թ․ Քումբսի՝ ոչ ակադեմիական շրջանակներում ճգնաժամային հաղորդակցությունների ուսումնասիրությունները հենց պատերազմական դրվագների, պատմությունների շուրջ էին։ Պատերազմը՝ որպես ճգնաժամերի արդյունք ու հետևանք, ուսումնասիրողների համար կատարյալ դաշտ է՝ ճգնաժամային հաղորդակցությունների տրամաբանությունը, օրինաչափությունները գտնելու տեսանկյունից։ Այդ ուսումնասիրությունները հիմնականում նպատակ ունեին գտնելու ամենաարդյունավետ տարբերակները՝ ճգնաժամերին դիմագրավելու և ճգնաժամից հետո իմիջը վերականգնելու։ Մասնագետներն իրականացնում էին պատերազմական «դեպքերի ուսումնասիրություն»։ Այս հետազոտողների աշխատանքները հոդվածների տեսքով հրատարակվում էին, սակայն, ոչ ակադեմիական ամսագրերում։

1991-ին Այսը առաջիններից էր, որ ամերիկյան քիմիական արդյունաբերող Carbide Union-ի օրինակով ուսումնասիրեց ճգնաժամային հաղորդակցության բաղադրիչները։ Այսը դա արել էր աշխարհում զոհերի թվով խոշորագույն՝ «Բհոպալյան աղետ»-ի շրջանակում, որն առաջացել էր Carbide Union-ի՝  Հնդկաստանի Բհոպալ բնակավայրում տեղակայված գործարաններում։ 

Այսի, իսկ ավելի վաղ նաև Դիոնիսոպոլուսի և Վիբերտի ուսումնասիրություններում ուրվագծվում էր որոշակի գործիքակազմ, որի հիմքում արդարացումների, զղջման վրա հիմնված մոտեցումներն էին։

Ամերիկացի գիտնական Ուիլյամ Լիոն Բենուայի և նրա հետևորդների ուսումնասիրություններն ավելի համակարգված էին և առաջարկում էին գործողությունների հստակ շարք։ 

 1995-ին Բենուան առաջարկեց ճգնաժամի հաղթահարման իր մոդելը, որը ամբողջացնում է ճգնաժամի հաղթահարման հիմնական փուլերը։ Այն ներկայացվում է «Իմիջի վերականգնման տեսության» համատեքստում։ Մոդելը բաղկացած է հինգ փուլերից․

1. հերքում․ այս փուլում ճգնաժամի կրողը բացառում է, որ այն գոյություն ունի․ կամ հերքում է փաստն ինքնին՝ երբեմն համարելով դա կեղծ տեղեկատվություն, կամ ընդունում է փաստը, բայց սեփական մեկնաբանություններն է տալիս։ 

2. պատասխանատվությունից խուսափել․ այս փուլում ճգնաժամի կաավարիչները՝ պատասխանատուները, իրավիճակը ներկայացնում են որպես օբյեկտիվ իրադարձություն, իրենց կամքից և ջանքերից անկախ տեղի ունեցող մի բան, կամ ուրիշների մեղքով տեղի ունեցած դեպք, կամ ուղղակի նվազեցնում են դրա նշանակությունը և ներկայացնում որպես շարքային միջադեպ։

3. մեղմացնել բացասական ընկալումը․ այս փուլում ճգնաժամի կառավարիչները փորձում են իրավիճակը ներկայացնել այլ տեսանկյունից, ցույց տալ, թե այդ իրավիճակից կարելի է նույնիսկ օգուտներ քաղել։ 

4. շտկող գործողություններ․ այս փուլում ճգնաժամի կառավարիչները փորձում են գտնել մեղավորներ, հաշվեհարդար տեսնել նրանց հետ՝ դրանով տպավորութուն ստեղծելով, թե խնդիրը շտկում են։ Հնարավոր են պատասխանատու պաշտոնյաների պաշտոնանկություններ, ֆինանսական կամ այլ եղանակով փոխհատուցումներ՝ պատճառված վնասը վերականգնելու կամ մեղմելու նպատակով։ 

5. «հանձնվել»․ վերջին՝ հինգերորդ փուլն է, որը վրա է հասնում, երբ չեն օգնել նախորդ չորսը։ այս փուլում կարելի է տեսնել մեղքի հրապարակային ընդունում, նույնիսկ ներողություն հայցել։

Մոդելի փուլերը կարող են ըստ իրավիճակի տարբեր դրսևորումներ ունենալ։ 

Վերադառնալով ռազմավարական հաղորդակցությանը՝ ևս մեկ անգամ արձանագրենք, որ կարևոր է ոչ միայն պատշաճ արձագանքելը, այլև հնարավոր ճգնաժամերին պատրաստված լինելը, իսկ դրա համար մեզ օգնում են նախնական հետազոտությունները, վերլուծությունները։